Η Επανάσταση της Διατροφής: Το Κίνημα Slow Food και η Αποσιωπημένη Σύνδεση με Ενέργεια, Υγεία και Περιβάλλον

Η συμμετοχή μου στο Slow Food Nation με άφησε με ένα μείγμα έντονων συναισθημάτων: βαθιά έμπνευση για το δυναμικό της αλλαγής, αλλά και ένα αίσθημα συντριβής μπροστά στο μέγεθος των προκλήσεων που αντιμετωπίζει η χώρα μας – και ολόκληρος ο κόσμος – όσον αφορά την παραγωγή και κατανάλωση τροφίμων. Η πολυπλοκότητα του σύγχρονου διατροφικού συστήματος, οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις του και οι συνέπειες στην υγεία μας είναι θέματα που απαιτούν άμεση προσοχή και ριζικές αλλαγές.

Ωστόσο, αυτό που μου κίνησε περισσότερο το ενδιαφέρον ήταν η ομόφωνη κριτική από πολλούς ομιλητές προς τους τότε υποψηφίους για την προεδρία, Ομπάμα και Μακέιν. Και οι δύο κατηγορήθηκαν για την πλήρη απουσία συζήτησης σχετικά με τη μεταρρύθμιση του διατροφικού μας συστήματος. Οι ειδικοί υπογράμμισαν ότι εάν οι πολιτικοί προωθούσαν νομοθεσίες που ενθαρρύνουν τη βιώσιμη γεωργία, θα έλυναν (ή τουλάχιστον θα ξεκινούσαν να επιλύουν) παράλληλα πολλά άλλα προβλήματα ζωτικής σημασίας για την κοινωνία και τον πλανήτη.

Είναι σαφές ότι το κίνημα του «αργού φαγητού» (Slow Food) ή του «τοπικού φαγητού» ανέκαθεν καθοδηγούνταν από τους ίδιους τους πολίτες. Ο Wendell Berry περιέγραψε αυτές τις εξελισσόμενες επαναστάσεις ως ένα «ακέφαλο κίνημα». Παρακάτω, θα συνοψίσω τα βασικά σημεία που αποκόμισα από τις διάφορες συνεδρίες «Food For Thought» στις οποίες παρευρέθηκα, αναδεικνύοντας την ουσία αυτής της δυναμικής αλλαγής.

Slow Food: Ένα «Ακέφαλο Κίνημα» με Παγκόσμιο Αντίκτυπο

Όταν τέθηκε το ερώτημα σχετικά με τη θέση των προεδρικών υποψηφίων πάνω στο θέμα της διατροφής και της γεωργίας, ο συγγραφέας Michael Pollan απάντησε με πλήρη ειλικρίνεια: «Δεν έχουν καμία θέση». Αυτή η απάντηση ήταν αποκαλυπτική, καθώς ανέδειξε ένα σημαντικό κενό στον πολιτικό διάλογο, παρά τη σαφή σύνδεση της διατροφής με κορυφαία εθνικά και παγκόσμια ζητήματα.

Μεταξύ των πολλών προκλήσεων που αντιμετωπίζει κάθε νέος πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών, τρεις παραμένουν στην πρώτη γραμμή: ο περιορισμός της εξάρτησης της χώρας από το ξένο πετρέλαιο, η μείωση του υψηλού κόστους της υγειονομικής περίθαλψης και η καταπολέμηση της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Οι γερουσιαστές Barack Obama και John McCain είχαν προτείνει διάφορες λύσεις σε αυτά τα προβλήματα, που κυμαίνονταν από υπεράκτιες γεωτρήσεις μέχρι καθολική υγειονομική κάλυψη και πολιτικές ανώτατων ορίων εκπομπών ρύπων. Ωστόσο, απουσίαζε παντελώς από κάθε συζήτηση ένα σχέδιο για τη μεταρρύθμιση του διατροφικού μας συστήματος, παρόλο που η συμβολή του σε αυτά τα ζητήματα είναι κομβική.

Όμως, όπως τόνισε ο Pollan στην εκδήλωση Slow Food Nation στο Σαν Φρανσίσκο κατά το Σαββατοκύριακο της Εργατικής Πρωτομαγιάς, η τροφή αποτελεί τον κοινό παρονομαστή μεταξύ όλων αυτών των θεμάτων. Εάν επιθυμούμε να γίνουμε ενεργειακά ανεξάρτητοι, εάν θέλουμε να μειώσουμε το κόστος της υγειονομικής περίθαλψης, εάν επιδιώκουμε να αναστρέψουμε την κλιματική αλλαγή, είναι επιτακτική ανάγκη να μεταρρυθμίσουμε το διατροφικό μας σύστημα. Σήμερα, απαιτούνται 10 θερμίδες ενέργειας από ορυκτά καύσιμα για να παραχθεί μία θερμίδα διατροφικής ενέργειας. Σήμερα, η αφθονία φθηνού, φτωχού σε θρεπτικά συστατικά φαγητού έχει οδηγήσει σε μια εθνική επιδημία παχυσαρκίας, με τεράστιο ανθρώπινο και οικονομικό κόστος. Σήμερα, το 25% έως 30% της υπερθέρμανσης του πλανήτη προκαλείται από τη βιομηχανική γεωργία. Η παραγωγή τροφίμων, η ενέργεια, η υγεία και το περιβάλλον είναι αναμφισβήτητα αλληλένδετα, και η αγνόηση αυτής της σχέσης είναι καταστροφική.

Πολλοί ακτιβιστές, συμπεριλαμβανομένων συγγραφέων, σεφ και αγροτών, που μίλησαν στο Slow Food Nation, άσκησαν κριτική τόσο στον Ομπάμα όσο και στον Μακέιν, επειδή απέτυχαν να αναγνωρίσουν τις εκτεταμένες επιπτώσεις του διατροφικού μας συστήματος. Ο Pollan αναγνώρισε ότι οι εκλεγμένοι αξιωματούχοι είχαν ανέκαθεν πολιτικό συμφέρον να διατηρούν το φαγητό φθηνό, μια τακτική που ευνοεί βραχυπρόθεσμα τους καταναλωτές αλλά αγνοεί τις μακροπρόθεσμες συνέπειες.

Ειρωνικά, το φθηνό φαγητό – που δημιουργείται σε μεγάλο βαθμό από ένα σύστημα επιδοτήσεων στους αγρότες καλαμποκιού και σόγιας, μια ξεπερασμένη πολιτική που συνεχίζει να επιτρέπει το νέο νομοσχέδιο για τη γεωργία – είναι η κύρια αιτία της εξάρτησής μας από το ξένο πετρέλαιο, του αυξημένου κόστους υγειονομικής περίθαλψης και της κλιμακούμενης υπερθέρμανσης του πλανήτη. Αυτά είναι ακριβώς τα προβλήματα που οι πολιτικοί μας φιλοδοξούν να επιλύσουν, χωρίς όμως να αντιλαμβάνονται την αρχική τους πηγή.

Εάν η διατήρηση του φθηνού φαγητού παραμένει ένα αξίωμα στο οποίο προσκολλώνται οι πολιτικοί, τότε η ώθηση για βιώσιμη γεωργία, όπως περιγράφει ο Wendell Berry, θα συνεχίσει να είναι ένα «ακέφαλο κίνημα». Ο Berry, ένας αγρότης και συγγραφέας, υπήρξε βασικός στοχαστής που επηρέασε το κίνημα του Slow Food σε αυτή τη χώρα, προσφέροντας μια φιλοσοφική βάση για την επιστροφή στην ποιότητα, την τοπικότητα και την αειφορία.

Ωστόσο, αν το Slow Food International αποτελεί παράδειγμα, παρά την απουσία πολιτικής ηγεσίας, η αγροτική μεταρρύθμιση έχει αποκτήσει σημαντική δυναμική. Αυτό που ξεκίνησε το 1986 ως διαμαρτυρία στη Ρώμη για την κατασκευή ενός McDonald’s κοντά στα σκαλοπάτια της Piazza di Spagna, έχει εξελιχθεί σε ένα παγκόσμιο κίνημα με πάνω από 85.000 μέλη σε 132 χώρες. Το Slow Food Nation προσέλκυσε πάνω από 60.000 υποστηρικτές στο Σαν Φρανσίσκο κατά το Σαββατοκύριακο της Εργατικής Πρωτομαγιάς. Όλο και περισσότεροι Αμερικανοί ψωνίζουν σε λαϊκές αγορές, συμμετέχουν σε CSAs (γεωργία που υποστηρίζεται από την κοινότητα) και υποστηρίζουν το δίκαιο εμπόριο και τις βιώσιμες γεωργικές πρακτικές. Μια πραγματική επανάσταση βρίσκεται σε εξέλιξη χάρη στους πολλούς ανθρώπους που «ψηφίζουν με τα πιρούνια τους», όπως λέει ο Michael Pollan, αναδεικνύοντας τη δύναμη της επιλογής του καταναλωτή.

Ενώ ο Wendell Berry ομολόγησε ότι είχε απογοητευτεί από το πολιτικό σύστημα το 1990, σήμερα πιστεύει σε ένα «αυξανόμενο πνεύμα συνεργασίας» και ότι «αν το σωστό πράγμα έχει αρκετά δυνατή φωνή, [οι πολιτικοί] θα κάνουν το σωστό επειδή πρέπει». Αυτή η αισιοδοξία υπογραμμίζει την πεποίθηση ότι η λαϊκή πίεση μπορεί να οδηγήσει σε ουσιαστικές πολιτικές αλλαγές.

Η Alice Waters, η οποία ονειρεύεται την εγκατάσταση ενός «κήπου της νίκης» στο μπροστινό γρασίδι του Λευκού Οίκου, δήλωσε: «Πρέπει να ταΐσουμε τους πολιτικούς». Η Waters διηγήθηκε πώς γέμιζε τα lunch boxes του προσωπικού της προεκλογικής εκστρατείας του Ομπάμα με τα πιο ζουμερά ροδάκινα και δαμάσκηνα, τρόφιμα που, όπως ισχυρίζεται, «ξυπνούν τις αισθήσεις». Η Waters πιστεύει ότι αν οι πολιτικοί ηγέτες μπορούσαν να γευτούν αυτή την τοπική, βιολογικά καλλιεργημένη τροφή, ίσως η αλλαγή θα συνέβαινε πιο γρήγορα, καθώς η εμπειρία της ποιότητας μπορεί να μεταμορφώσει την αντίληψη.

Ο χρόνος θα δείξει αν ένας πολιτικός ηγέτης θα βρει το θάρρος να θέσει την αγροτική πολιτική στο προσκήνιο μιας εθνικής συζήτησης. Αλλά μέχρι να υπάρξει ένα κεφάλαιο Slow Food στην κεντρική Αϊόβα, η ευθύνη για την οδήγηση μιας αγροτικής επανάστασης θα παραμείνει στους πολίτες. Όπως είπε η συγγραφέας και ακτιβίστρια Δρ. Vandana Shiva κατά την τελική συζήτηση πάνελ στο Slow Food Nation, «Ο καθένας μας πρέπει να είναι η Rosa Parks της τροφής», ενθαρρύνοντας την ατομική δράση και αντίσταση σε ένα προβληματικό σύστημα.

Παλιά πόστερ που κοσμούν τους τοίχους των πάγκων ψωμιού στο Taste Pavillion του Slow Food Nation:

Συνάντηση με τον Michael Pollan: Μια Στιγμή Έμπνευσης

Είχα περιμένει στην ουρά για μία ολόκληρη ώρα, κρατώντας έξι βιβλία στο χέρι, όταν τον είδα να σηκώνεται. «Φεύγει», σκέφτηκα με μια βουτιά στην καρδιά μου. «Ο Michael Pollan φεύγει». Η απογοήτευση ήταν έντονη. Σκέφτηκα να πεταχτώ από την ουρά σαν τρελή και να τον παρακαλέσω να μου υπογράψει έστω ένα βιβλίο πριν αναχωρήσει. Ευτυχώς, μια τέτοια πράξη τρέλας αποδείχθηκε περιττή, καθώς η έκπληξη που ακολούθησε ήταν πολύ πιο ευχάριστη.

Ο Michael Pollan, ο οποίος, δίπλα στον Wendell Berry, δεχόταν λίγη δράση στο τραπέζι των υπογραφών, είχε βγει για να συναντήσει τους ανθρώπους στην ουρά. Ένας προς έναν, χαιρέτησε τους οπαδούς του Slow Food, συζήτησε για λίγο και υπέγραφε βιβλία. Όταν έφτασε σε μένα, μετά βίας μπόρεσα να ψελλίσω μια λέξη, τόσο μεγάλη ήταν η συγκίνηση και ο θαυμασμός μου για το έργο του.

«Για ποιον να το κάνω αυτό;» ρώτησε με ευγένεια.

«Λοιπόν, είμαι η Άλι», είπα, νιώθοντας την καρδιά μου να χτυπάει δυνατά. «Και, λατρεύω τα βιβλία σας!» ξέσπασα, χωρίς να μπορώ να συγκρατηθώ.

«Λοιπόν, ευχαριστώ Άλι», απάντησε χαμογελώντας. Μια απλή, αλλά για μένα αξέχαστη, ανταλλαγή.

Και αυτό ήταν όλο. Μια συζήτηση 30 δευτερολέπτων. Η καρδιά μου χτυπούσε δυνατά, αλλά δεν θα πω ψέματα — είμαι πολύ ενθουσιασμένη που έχω το αντίτυπο του βιβλίου μου The Omnivore’s Dilemma υπογεγραμμένο από τον Michael Pollan. (Δείτε την παρακάτω εικόνα. Σε περίπτωση που δεν μπορείτε να διαβάσετε την γραφή του, έγραψε: «Για την Άλι, Ψηφίστε με το Πιρούνι σας».) Αυτή η φράση, «Vote With Your Fork», έχει γίνει ένα σύνθημα για το κίνημα του Slow Food και ενσωματώνει τη φιλοσοφία της προσωπικής ευθύνης και της δύναμης της επιλογής μας.

Τώρα, όσον αφορά το παραπάνω εικονιζόμενο μπιφτέκι καλαμποκιού. Πρόσφατα ολοκλήρωσα ένα εισαγωγικό μάθημα γραφιστικής στο UCLA Extension. Ένα από τα έργα μας ήταν να δημιουργήσουμε μια αφίσα προεπισκόπησης ταινίας. Οι προεπισκοπήσεις είναι οι αφίσες που κυκλοφορούν μήνες πριν μια ταινία βγει στις αίθουσες — αυτές που περιλαμβάνουν λίγες γραπτές πληροφορίες για την ταινία (χωρίς συντελεστές, χωρίς φωτογραφίες από την προβολή κ.λπ.). Συχνά ακόμη και ο τίτλος απουσιάζει από την αφίσα. Επέλεξα το King Corn, ένα ντοκιμαντέρ που κυκλοφόρησε το 2007 σχετικά με την παραγωγή καλαμποκιού σε αυτή τη χώρα. Το καλαμπόκι, όπως έμαθαν οι δύο φοιτητές και πρωταγωνιστές της ταινίας, είναι πανταχού παρόν στην τροφική μας αλυσίδα, από τα μπιφτέκια και τα ψωμιά που τρώμε μέχρι την μπύρα και τα αναψυκτικά που πίνουμε – μια ιδέα που ο Michael Pollan διερεύνησε σε βάθος στο The Omnivore’s Dilemma. Το μπιφτέκι καλαμποκιού είναι κάτι που φαντάζομαι να πρωταγωνιστεί σε έναν εφιάλτη του Michael Pollan, συμβολίζοντας την υπερβολική εξάρτησή μας από ένα μόνο καλλιεργητικό προϊόν. Το King Corn είναι ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον ντοκιμαντέρ και μπορεί να νοικιαστεί ή να αγοραστεί από την ιστοσελίδα της ταινίας, προσφέροντας μια σημαντική εικόνα για την πραγματικότητα της σύγχρονης γεωργίας και των επιπτώσεών της.